Brytyjskie kino społeczne lat 50. i 60. XX wieku stanowi niezwykle istotny i wpływowy nurt w historii brytyjskiej oraz światowej kinematografii. Realistyczne i bezkompromisowe filmy tego okresu przedstawiały zmagania klasy robotniczej, nierówności społeczne i obyczajowe przemiany zachodzące w powojennym społeczeństwie Wielkiej Brytanii. Niniejszy artykuł przybliża genezę i rozwój kina społecznego, jego główne tematy i problematykę, najważniejszych twórców oraz wpływ na kulturę i dziedzictwo kinematografii Zjednoczonego Królestwa.
Geneza kina społecznego w Wielkiej Brytanii
Warunki społeczno-ekonomiczne w powojennej Wielkiej Brytanii
Kino społeczne zrodziło się w specyficznym momencie powojennej historii Wielkiej Brytanii. Kraj borykał się z problemami gospodarczymi, niezadowoleniem klasy robotniczej i rosnącymi napięciami społecznymi. Ubóstwo, bezrobocie i kiepskie warunki pracy stawały się udziałem wielu Brytyjczyków. Jednocześnie wzrastała świadomość nierówności i niesprawiedliwości systemu.
Ruch "angry young men" i jego wpływ na sztukę
Na gruncie literatury i teatru zrodził się buntowniczy ruch "angry young men", który dawał wyraz niezadowoleniu młodego pokolenia. Jego idee zaczęły przenikać także do filmowców, którzy pragnęli w bezkompromisowy sposób ukazać problemy współczesnego im społeczeństwa brytyjskiego.
Free Cinema i początki kina społecznego
Bezpośrednim impulsem do narodzin kina społecznego był ruch Free Cinema, zapoczątkowany przez młodych reżyserów i krytyków filmowych. Kręcili oni krótkometrażowe, często amatorskie filmy dokumentalne, poświęcone zaniedbanym aspektom życia codziennego Brytyjczyków.
Główne tematy poruszane w kinie społecznym
Klasa robotnicza i warunki pracy
Jednym z wiodących tematów była egzystencja robotników przemysłowych oraz ich zmagania z ciężką, monotonną pracą fabryczną. Filmy obnażały wyzysk, poniżenie i brak perspektyw tej grupy społecznej.
Edukacja i nierówności społeczne
Kolejnym istotnym wątkiem była krytyka brytyjskiego systemu edukacji, utrwalającego podziały klasowe i ograniczającego szanse życiowe młodych ludzi z biednych środowisk.
Przemiany obyczajowe i konflikt pokoleń
Niektóre filmy analizowały przemiany obyczajowe zachodzące w konserwatywnym dotąd społeczeństwie brytyjskim, prowadzące do konfliktu między pokoleniami.
Najważniejsi twórcy i ich dzieła
Tony Richardson i film "Momenty rozpaczy"
"Momenty rozpaczy" Richardsona to ponury obraz życia młodych robotników i ich buntu przeciwko konwenansom. Film ten zapoczątkował nową falę realizmu w kinie brytyjskim.
Lindsay Anderson i trylogia o Micku Travisie
Anderson stworzył głośną trylogię "To wszystko jest inna niż grusza", "Pieskie popołudnie" i " Brytyjczyk" z Malcolmem McDowellem w roli Micka Travisa, która stanowiła kwintesencję kina społecznego.
Ken Loach i filmy o klasie robotniczej
Loach specjalizował się w pokazywaniu trudnych warunków bytowych brytyjskich robotników. Jego filmy, jak "Cathy Come Home" czy "Poor Cow" budziły silne emocje i kontrowersje.
Wpływ kina społecznego na brytyjską kulturę
Odwrót od tradycyjnych wartości i bunt młodego pokolenia
Szczerość i radykalizm filmów społecznych odegrały istotną rolę w buntowniczych nastrojach epoki, zwłaszcza wśród młodzieży, która odrzucała dotychczasowe konwenanse.
Ukazanie nieznanej twarzy Wielkiej Brytanii
Dzięki tym filmom szersza publiczność po raz pierwszy zobaczyła prawdziwe oblicze robotniczych dzielnic i skonfrontowała się z bolączkami nieuprzywilejowanych warstw społecznych.
Początek transformacji kulturowej lat 60.
Kino społeczne było jednym z pierwszych przejawów głębokich przemian obyczajowych i kulturowych, które nastąpiły w Wielkiej Brytanii w latach 60.
Schyłek kina społecznego
Kryzys ekonomiczny i cięcia w finansowaniu filmów
Pod koniec lat 60. pogłębiający się kryzys ekonomiczny doprowadził do drastycznych cięć w finansowaniu brytyjskich filmów, co mocno dotknęło nurt społeczny.
Pojawienie się telewizji i nowych form rozrywki
Jednocześnie telewizja zaczęła przejmować rolę głównego medium kształtującego opinię publiczną, a młodzież zwracała się ku nowym formom masowej rozrywki.
Odejście od realizmu na rzecz bardziej komercyjnych produkcji
W obliczu problemów finansowych brytyjskie kino musiało stawać się bardziej komercyjne, co oznaczało odejście od realizmu na rzecz rozrywki.
Dziedzictwo kina społecznego
Wpływ na współczesnych twórców brytyjskich
Filmy społeczne do dziś stanowią inspirację dla brytyjskich reżyserów, którzy nadal sięgają do tej problematyki, jak Ken Loach, Mike Leigh czy Stephen Frears.
Oddźwięk w kinie społecznym innych krajów
Nurt ten wywarł też silny wpływ na powstawanie kina zaangażowanego społecznie w innych krajach, np. w Czechach i Polsce.
Znaczenie dla rozwoju brytyjskiej kinematografii
Dzięki niemu brytyjskie kino na stałe wpisało się w nurt kina autorskiego i artystycznego. Filmy społeczne na zawsze zmieniły jego oblicze.
Podsumowanie
Kino społeczne odegrało niezwykle istotną rolę w powojennej historii brytyjskiej kinematografii. Filmy tego nurtu bezkompromisowo obnażały bolączki robotniczej klasy pracującej i przemiany zachodzące w konserwatywnym dotąd społeczeństwie Zjednoczonego Królestwa. Dzięki takim twórcom jak Richardson, Anderson czy Loach, brytyjskie kino na zawsze porzuciło lekkostrawną rozrywkę na rzecz angażowania się w najważniejsze problemy współczesności. Choć z czasem kino społeczne straciło na znaczeniu, to jego oddziaływanie wciąż jest odczuwalne w późniejszej twórczości wielu reżyserów. Stanowi ono fundament, na którym budowano późniejsze sukcesy brytyjskiej sztuki filmowej.
