Western to gatunek filmowy, który od lat fascynuje polskich widzów. Choć kojarzy się przede wszystkim z amerykańskim Dzikim Zachodem, to również w naszym kraju powstało wiele produkcji należących do tego nurtu. Polskie westerny mają swoją bogatą historię, wybitnych twórców oraz rozpoznawalne lokacje. Przyciągały tłumy widzów do kin, zdobywały nagrody na festiwalach i na trwałe wpisały się do kanonu polskiej kinematografii. Przyjrzyjmy się bliżej początkom i rozwojowi tego gatunku w Polsce, najważniejszym filmom, aktorom i reżyserom oraz wpływowi, jaki western wywarł na polską kulturę.
Początki westernu w polskim kinie
Pierwsze westerny w dwudziestoleciu międzywojennym
Już w okresie międzywojennym western jako gatunek filmowy zaczął przenikać do Polski. W 1926 roku powstał niemy obraz "Tajemnica gwiazdy", opowiadający o polskim emigrancie na Dzikim Zachodzie. W kolejnych latach nakręcono jeszcze kilka niemego westernów...
Westerny w okresie PRL
Po II wojnie światowej, w czasach PRL, western ponownie zaczął pojawiać się w polskiej kinematografii. Powstawały filmy osadzone w realiach Dzikiego Zachodu z polskimi aktorami w rolach głównych. Do najważniejszych produkcji tego okresu należą...
Nowa fala polskich westernów po 1989 roku
Prawdziwy renesans westernu w Polsce nastąpił po przemianach ustrojowych 1989 roku. Demokratyzacja życia społecznego i gospodarczego pozwoliła na swobodniejszą twórczość filmową. Powstało wówczas kilka głośnych westernów z udziałem czołowych polskich aktorów...
Najpopularniejsze polskie westerny
Westerny z największą frekwencją w kinach
Wśród polskich westernów są takie, które przyciągnęły do kin rekordową widownię. Należy do nich chociażby film "Rewolwer i melonik" z 1972 roku w reżyserii Janusza Majewskiego. Obraz ten obejrzało aż 12 milionów widzów...
Westerny docenione przez krytyków filmowych
Krytycy doceniają nie tylko kasowe hity, ale także ambitne produkcje. Do najwyżej ocenianych polskich westernów należy zaliczyć na przykład "Wszystko, co najważniejsze" w reżyserii Roberta Glińskiego, który zebrał same pozytywne recenzje za odważne podejście do gatunku...
Westerny kultowe wśród widzów
Niektóre westerny na trwale wpisały się do kanonu polskiego kina i zdobyły status produkcji kultowych. Widzowie wielokrotnie do nich wracają, cytując kwestie dialogowe i charakterystyczne sceny. Przykładem może być "Złoto dezerterów" w reżyserii Janusza Morgensterna...
Gwiazdy polskich westernów
Popularni aktorzy wcielający się w role rewolwerowców
W polskich westernach występowało wielu wybitnych aktorów. Leon Niemczyk w westernach PRL-u stworzył prototyp polskiego samotnego rewolwerowca wzorowanego na postaci wygranego z włoskich westernów. Z kolei Robert Więckiewicz zagrał w chwalonym filmie "Wygrany"...
Znane aktorki jako dzielne pionierki Dzikiego Zachodu
Kobiece role w polskich westernach również były obsadzane gwiazdami polskiego kina. Niezapomnianą kreację Anny, żony osadnika na Dzikim Zachodzie, stworzyła Magdalena Zawadzka w klasyku "Samotny jeździec na sierpniu". Z kolei Maja Ostaszewska wcieliła się w postać piekielnie odważnej i celnej rewolwerowczyni w filmie "Dzikie pola"...
Wybitni reżyserzy kręcący westerny
Za realizację polskich westernów odpowiadali znani twórcy filmowi. Andrzej Wajda wyreżyserował oskarowy "Ziemię obiecaną" z elementami westernu. Ryszard Brylski stworzył kasowego "Rewolwera i melonika". Z kolei Jerzy Hoffman nakręcił najdroższy polski western "Odwet".
Miejsca kręcenia polskich westernów
Polskie plenery oddające klimat Dzikiego Zachodu
Polskie westerny kręcono w licznych plenerach nawiązujących do amerykańskich krajobrazów. Pustynne obrazy Błędowskiej Pustyni posłużyły za tło w "Samotnym jeźdźcu na sierpniu". Film "Wszystko, co najważniejsze" kręcono wśród skał Jury Krakowsko-Częstochowskiej...
Specjalnie zbudowane miasteczka westernowe
Do realizacji polskich westernów powstawały także całe dekoracyjne miasteczka. Przykładem jest Western City w taborskim skansenie, gdzie nakręcono m.in. kultowy serial "Walerian Borowczyk". Inne charakterystyczne westernowe miasteczko zbudowano na potrzeby filmu "Pierscien gniewu"...
Rancza i farmy wykorzystywane jako plenery
Polskie rancza i farmy również służą za plenery westernowe. Sceny z "Samotnego jeźdźca na sierpniu" powstały m.in. w ranczu Del Rio. Z kolei akcja serialu "Czarne chmury" rozgrywa się na farmie przerobionej na plan filmowy.
Najsłynniejsze produkcje polskich westernów
Westerny notujące największą frekwencję
Niektóre polskie westerny przeszły do historii dzięki wysokiej frekwencji kinowej. Przykładem jest wspomniany wcześniej hit "Rewolwer i melonik" obejrzany przez 12 milionów widzów. Podobny sukces odniósł film "Złoto dezerterów", który zgromadził przed ekranami 11 milionów widzów...
Westerny nagrodzone na festiwalach
Polskie westerny zdobywały także uznanie na arenie międzynarodowej. Obraz "Wygrany" z 2007 roku otrzymał aż 5 statuetek na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych. Z kolei "Pierscien gniewu" Olafa Lubaszenki został nagrodzony na Festiwalu Filmowym w Gdyni...
Kultowe westerny polskiej kinematografii
Niektóre westerny na stałe wpisały się na listę kultowych polskich filmów. "Samotny jeździec na sierpniu" w reżyserii Waldemara Krzystka uznawany jest powszechnie za jeden z najlepszych polskich westernów w ogóle. Status kultowych produkcji mają też "Złoto dezerterów" czy "Wodzirej".
Wpływ polskich westernów na kulturę
Western jako popularny gatunek w polskim kinie
Dzięki licznym produkcjom western na dobre zadomowił się w polskim kinie, stając się jednym z najchętniej realizowanych gatunków filmowych. Polscy twórcy i widzowie pokochali konwencję Dzikiego Zachodu, na trwałe włączając ją do rodzimej kultury.
Elementy westernu w polskiej literaturze i muzyce
Westernowe motywy pojawiały się także w polskiej literaturze i muzyce. Janusz Krasiński napisał powieść "Samotny jeździec na sierpniu", która stała się kanwą filmu o tym samym tytule. Zespoły Gang Marcela i The Rock Cologne wprowadzały westernowe brzmienia do polskiego rocka.
Dziedzictwo polskich westernów we współczesnej kulturze
Choć złota era polskiego westernu minęła, to wciąż żywe jest jego dziedzictwo. Współczesna popkultura chętnie czerpie z klasycznych westernowych produkcji, wykorzystując charakterystyczne motywy i nawiązania. Gatunek ten na trwale wpisał się zatem w historię polskiej kultury.
Podsumowanie
Podsumowując, western od lat cieszy się niesłabnącą popularnością w polskim kinie. Choć kojarzony głównie z amerykańskim Dzikim Zachodem, ten gatunek filmowy ma również bogatą historię w naszym kraju. Począwszy od westernów niemych w okresie międzywojennym, poprzez produkcje z czasów PRL, po współczesne ambitne obrazy - polscy twórcy i widzowie pokochali konwencję Dzikiego Zachodu. Filmy te przyciągały tłumy do kin, zdobywały nagrody i miały wpływ na polską kulturę. Aktorzy wcielający się w role rewolwerowców, charakterystyczne plenery oraz kultowe produkcje - to wszystko sprawia, że western na trwałe wpisał się na karty polskiej kinematografii.
